3.3 อนิยตโพธิสัตว์ และ นิยตโพธิสัตว์

เส้นทางในการสร้างบารมีเพื่อที่จะได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้านั้น เป็นไปด้วยความยากลำบากและมีอุปสรรคนานัปการ ผู้ที่จะเดินทางไปถึงจุดมุ่งหมายอันสูงสุดนี้ได้ จะต้องมีความมุ่งมั่นตั้งใจด้วยความเพียรพยายามและความอดทนอย่างแรงกล้า ด้วยเหตุนี้เอง จึงทำให้มีพระโพธิสัตว์หลายๆท่าน เกิดอาการถอดใจที่จะเดินทางไปสู่จุดมุ่งหมายอันสูงสุด นั่นก็คือ...การได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

ยกตัวอย่าง เช่น มีพระโพธิสัตว์บางท่าน ซึ่งในช่วงเริ่มต้น ท่านก็ได้ตั้งความปรารถนาอยากที่จะเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์หนึ่ง แต่ต่อมาภายหลัง ท่านก็เกิดอาการถอดใจ เพราะระยะเวลาในการสั่งสมบารมีเพื่อที่จะได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้านั้น มันช่างยาวนานเหลือเกิน ด้วยเหตุนี้เอง ท่านจึงล้มเลิกความคิดที่จะเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แล้วกลับตั้งความปรารถนาเป็นพระอรหันตสาวกเข้ามาแทนที่ หลังจากนั้นเป็นต้นมา ท่านก็ได้สั่งสมบุญสร้างบารมีเพื่อที่จะได้เป็นอรหันตสาวกของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์หนึ่งในอนาคต

ด้วยความที่เส้นทางในการสร้างบารมีเพื่อที่จะได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เป็นไปด้วยความยากลำบากและมีอุปสรรคนานัปการนี้เอง จึงเป็นเสมือนบททดสอบความมุ่งมั่นตั้งใจ ความเพียรพยายาม และความอดทนของพระโพธิสัตว์ ผู้ตั้งความปรารถนาที่จะเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในอนาคตว่า “ใครมีความมุ่งมั่นตั้งใจ มีความเพียรพยายาม และความอดทนมากน้อยแค่ไหน”

 ถ้าหากพระโพธิสัตว์ท่านใด มีความมุ่งมั่นตั้งใจด้วยความเพียรพยายามและความอดทน จนสามารถสั่งสมบารมีได้ครบถ้วนทุกประการ พระโพธิสัตว์ท่านนั้น ก็จะได้รับการยืนยัน หรือได้รับพุทธพยากรณ์จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนึ่งว่า...ในอนาคตกาลภายภาคเบื้องหน้า ท่านจักได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า สมดังความปรารถนาอย่างแน่นอน

 แต่ถ้าพระโพธิสัตว์ท่านใด มีความมุ่งมั่นตั้งใจด้วยความเพียรพยายามและความอดทน ยังไม่ถึงที่สุด พระโพธิสัตว์ท่านนั้นก็จะยังไม่ได้รับพุทธพยากรณ์จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และท่านจะต้องฝึกฝนอบรมตนเองให้มีความมุ่งมั่นตั้งใจด้วยความเพียรพยายามและความอดทน ให้มากยิ่งๆขึ้นไปกว่าเดิมอีก

เพราะถ้าพระโพธิสัตว์ท่านใด ยังไม่ได้รับพุทธพยากรณ์จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระโพธิสัตว์ท่านนั้น ก็ยังไม่แน่ว่าจะได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในอนาคต เพราะฉะนั้น พระโพธิสัตว์ที่ยังไม่ได้รับพุทธพยากรณ์ จึงต้องเร่งสั่งสมบุญสร้างบารมีกันต่อไป จนกว่าถึงวันที่ท่านจะได้รับพุทธพยากรณ์เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในอนาคต

ระดับความเข้มข้นในการสร้างบารมีของพระโพธิสัตว์ออกเป็นสองประเภท ได้แก่

ประเภทแรก อนิยตโพธิสัตว์ หมายถึง พระโพธิสัตว์ที่ยังไม่เคยได้รับพุทธพยากรณ์จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนึ่งเลย เพราะความเข้มข้นในการสร้างบารมีของพระโพธิสัตว์ประเภทนี้ ยังไม่ถึงระดับที่จะได้รับพุทธพยากรณ์จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

 ดังนั้น พระโพธิสัตว์ที่ยังเป็นประเภทอนิยตโพธิสัตว์ จึงยังไม่แน่ว่าจะได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในอนาคตหรือไม่ ถึงแม้ท่านจะมีน้ำใจอันเด็ดเดี่ยว และสั่งสมบารมีมาหลายอสงไขยแล้วก็ตาม แต่ท่านก็เป็นได้เพียงแค่ผู้ที่มีความตั้งใจที่จะสั่งสมบุญสร้างบารมีเพื่อที่จะเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์หนึ่งเท่านั้น กล่าวคือ มีความตั้งใจดี แต่ยังไม่แน่ว่าจะได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าหรือไม่

ประเภทที่สอง นิยตโพธิสัตว์ หมายถึง พระโพธิสัตว์ที่สั่งสมบารมีจนได้รับพุทธพยากรณ์จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนึ่งแล้ว พระโพธิสัตว์ท่านใดที่ได้ชื่อว่าเป็นนิยตโพธิสัตว์ พระโพธิสัตว์ท่านนั้นจักได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์หนึ่งในอนาคตอย่างแน่นอน

สำหรับพระโพธิสัตว์ที่เป็นนิยตโพธิสัตว์นั้น จะต้องเป็นผู้ที่เคยผ่านการสร้างมหาทานบารมีกับพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนึ่งมาก่อน เมื่อได้สร้างมหาทานบารมีแล้ว ก็ได้ตั้งความปรารถนาที่จะเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ต่อหน้าเบื้องพระพักตร์ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

 เมื่อได้ตั้งความปรารถนาเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสร็จแล้ว พระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็จะทรงตรวจตราดูผังแห่งความเป็นพระพุทธเจ้า ด้วยอนาคตังสญาณอันบริสุทธิ์ของพระองค์ว่า...บุคคลผู้นี้จะมีกำลังบุญและกำลังบารมีเพียงพอที่จะได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในอนาคต หรือไม่

 ครั้นพระพุทธองค์ทรงเห็นว่า บุคคลผู้นี้มีกำลังบุญและกำลังบารมีเพียงพอที่จะเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในอนาคตแล้ว พระองค์ก็จะทรงประทานพุทธพยากรณ์ หรือตรัสบอกเหตุการณ์ในอนาคตโดยละเอียด เช่น ท่านผู้นี้จักได้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระนามว่าอะไร จะมีพุทธมารดา-พุทธบิดา พระนามว่าอะไร จะมีพระอัครสาวก พระอัครสาวิกา ชื่อว่าอะไร และจะต้องใช้ระยะเวลาจากนี้อีกนานเท่าไรจึงจะสมความปรารถนา เป็นต้น