5.1 แนวคิดของลักษณะมหาบุรุษ
5.1.2 ลักษณะมหาบุรุษของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
1) ที่มาของลักษณะมหาบุรุษ
สมัยหนึ่งพระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวันอารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตกรุงสาวัตถี ทรงรับสั่งเรียกภิกษุทั้งหลายมาประชุม แล้วตรัสว่า “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พระมหาบุรุษผู้สมบูรณ์ด้วยมหาปุริสลักษณะ 32 ประการ เหล่านี้ ย่อมมีคติเป็น 2 เท่านั้นไม่เป็นอย่างอื่น” ซึ่งขยายความได้ดังนี้
ภาพที่ 5.1 พระเจ้าจักรพรรดิ
- 1.1) ถ้าอยู่ครองเรือนจะได้เป็นพระเจ้าจักรพรรดิ เป็นผู้ทรงธรรม เป็นธรรมราชา เป็นใหญ่ในแผ่นดิน มีมหาสมุทรทั้ง 4 เป็นขอบเขต ทรงมีราชอาณาจักรมั่นคง สมบูรณ์ด้วยรัตนะ 7 ประการ ได้แก่ จักรแก้ว ช้างแก้ว ม้าแก้ว แก้วมณี นางแก้ว คฤหบดีแก้ว และปริณายกแก้ว พระราชบุตรของพระองค์มีกว่า 1,000 พระองค์ ซึ่งล้วนแต่กล้าหาญมีรูปทรงสมเป็นวีรกษัตริย์ สามารถย่ำยีราชศัตรูได้พระองค์ทรงชนะโดยธรรม ไม่ต้องใช้อาญา ไม่ต้องใช้ศาสตราวุธ ครอบครองแผ่นดินโดยธรรม
- 1.2) ถ้าเสด็จออกผนวชเป็นบรรพชิตจะได้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ผู้ไม่มีกิเลสในโลก (ที.ม. 10/33/15-16 มจร)
2) ลักษณะมหาบุรุษ 32 ประการ
ลักษณะมหาบุรุษ 32 ประการนี้มีอยู่ในพระนิยตโพธิสัตว์ทุกพระองค์ในพระชาติสุดท้ายที่จะตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าซึ่งเป็นลักษณะที่แสดงถึงความยิ่งใหญ่ ซึ่งพระพุทธเจ้าได้ตรัสรับรองไว้ตามที่กล่าวข้างต้น ดังนี้
- 2.1) มีฝ่าพระบาทราบเสมอกัน (ฝ่าพระบาทเต็ม)
- 2.2) มีพื้นฝ่าพระบาททั้งสองของมหาบุรุษมีจักรซึ่งมีกำข้างละ 1,000 ซี่ มีกงมีดุม และมีส่วนประกอบครบทุกอย่าง
- 2.3) มีส้นพระบาทยื่นยาวออกไป
- 2.4) มีพระองคุลียาว ที่นิ้วพระหัตถ์ และนิ้วพระบาท
- 2.5) มีพระหัตถ์และพระบาทอ่อนนุ่ม
- 2.6) มีฝ่าพระหัตถ์และพระบาทมีเส้นที่ข้อพระองคุลีจดกันเป็นรูปตาข่าย
- 2.7) มีข้อพระบาทสูง หลังพระบาทดุจหอยสังข์คว่ำ
- 2.8) มีพระชงฆ์เรียวดุจแข้งเนื้อทราย
- 2.9) เมื่อประทับยืนไม่ต้องน้อมพระองค์ลงก็ทรงลูบคลำถึงพระชานุด้วยฝ่าพระหัตถ์ทั้งสองได้
- 2.10) มีพระคุยหฐานเร้นอยู่ในฝัก
- 2.11) มีพระฉวีดุจสีทอง คือคล้ายทองคำ
- 2.12) มีพระฉวีละเอียด จนละอองธุลีไม่อาจติดพระวรกายได้
- 2.13) มีพระโลมชาติเดี่ยว คือในแต่ละขุมขนมีเพียงเส้นเดียว
- 2.14) มีพระโลมชาติปลายงอนขึ้น คือพระโลมชาติขอดเป็นวง เวียนขวาดังกุณฑลสีครามเข้มดังดอกอัญชัน
- 2.15) มีพระวรกายตั้งตรงดุจพรหม
- 2.16) มีพระมังสะในที่ 7 แห่งเต็มบริบูรณ์ คือ หลังพระหัตถ์ทั้งสอง หลังพระบาททั้งสอง จงอยพระอังสะทั้งสอง และพระศอ
- 2.17) มีพระวรกายทุกส่วนบริบูรณ์ดุจลำตัวท่อนหน้าของราชสีห์
- 2.18) มีร่องพระปฤษฎางค์เต็มเสมอกัน
- 2.19) มีพระวรกายเป็นปริมณฑลดุจปริมณฑลแห่งต้นไทร พระวรกายสูงเท่ากับ 1 วา ของพระองค์ (1 วา ของพระองค์เท่ากับส่วนสูงพระวรกาย)
- 2.20) มีลำพระศอกลมเท่ากันตลอด
- 2.21) มีเส้นประสาทรับรสพระกระยาหารได้ดี
- 2.22) มีพระหนุดุจคางราชสีห์
- 2.23) มีพระทนต์ 40 ซี่
- 2.24) มีพระทนต์เรียบเสมอกัน
- 2.25) มีพระทนต์ไม่ห่างกัน
- 2.26) มีพระเขี้ยวแก้วขาวงาม
- 2.27) มีพระชิวหาใหญ่ยาว
- 2.28) มีพระสุรเสียงพรหมตรัสดุจเสียงร้องของนกการเวก
- 2.29) มีดวงพระเนตรดำสนิท
- 2.30) มีดวงพระเนตรแจ่มใสดุจตาลูกโคเพิ่งคลอด
- 2.31) มีพระอุณาโลมระหว่างพระโขนงสีขาวอ่อนเหมือนปุยนุ่น
- 2.32) มีพระเศียรดุจประดับกรอบพระพักตร์ (ที.ปา. 11/200/160-163 มจร)
มหาปุริสลักษณะ 32 ประการ ตามที่กล่าวไว้ครบถ้วนในลักษณสูตร ทีฆนิกายปาฏิวรรคและมหาปทานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค พระสุตตันตปิฎก เกิดขึ้นได้จากอานิสงส์ที่
พระโพธิสัตว์ได้สร้างกุศลกรรมได้สั่งสมบุญบารมีข้ามภพข้ามชาติ จึงได้มหาปุริสลักษณะ 32 ประการอย่างครบถ้วน
ภาพที่ 5.2 ลักษณะมหาบุรุษ
3) อนุพยัญชนะ 80 ประการ
อนุพยัญชนะ 80 หมายถึง พระลักษณะข้อปลีกย่อยของมหาบุรุษ นอกเหนือจากมหา
ปุริสลักษณะ 32 ประการ) อีก 80 ประการ ซึ่งเกิดจากกุศลกรรมที่เคยสั่งสมบุญ บารมีข้ามภพข้ามชาติครั้งที่เป็นพระโพธิสัตว์ ดังนี้
- 3.1) นิ้วพระหัตถ์ และนิ้วพระบาทเหลืองงาม
- 3.2) นิ้วพระหัตถ์ และพระบาทเรียวออกไปโดยลำดับตั้งแต่โคนจนถึงปลาย
- 3.3) นิ้วพระหัตถ์ และนิ้วพระบาทกลมดุจนายช่างกลึงเป็นอันดี
- 3.4) พระนขาทั้ง 20 (เล็บพระหัตถ์และพระบาท) มีสีแดง
- 3.5) พระนขา (ที่พระหัตถ์) ทั้ง 10 งอนงามช้อนขึ้นเบื้องบน
- 3.6) พระนขาทั้ง 20 มีพรรณเกลี้ยงกลมสนิทมิได้มีริ้วรอย
- 3.7) ข้อพระหัตถ์และข้อพระบาท ซ่อนอยู่ในพระมังสะ มิได้นูนขึ้นปรากฏออกมาภายนอก
- 3.8) พระบาททั้งสองเสมอกัน มิได้ย่อมใหญ่กว่ากันมาตรว่าเท่าขนาดเมล็ดงา
- 3.9) ทรงดำเนินงามดุจอาการเดินแห่งกุญชรชาติ
- 3.10) ทรงดำเนินงามดุจอาการเดินแห่งราชสีห์
- 3.11) ทรงดำเนินงามดุจอาการเดินแห่งหงส์
- 3.12) ทรงดำเนินงามดุจอาการเดินแห่งโคอุสภราช
- 3.13) ขณะเมื่อประทับยืน จะย่างดำเนินยกพระบาทเบื้องขวาย่างไปก่อน พระกายเยื้องไปข้างเบื้องขวาก่อน
- 3.14) พระชาณุมณฑล เกลี้ยงกลมงามบริบูรณ์มิได้เห็นลูกสะบ้าปรากฏออกมา
- 3.15) มีลักษณะของบุรุษครบบริบูรณ์ มิได้มีกิริยามารยาทคล้ายสตรี
- 3.16) พระนาภีมิได้บกพร่องกลมงาม มิได้วิกลในที่ใดที่หนึ่ง (ไม่มีช่อง)
- 3.17) พระอุทรมีสัณฐานเว้าสมส่วน
- 3.18) ภายในพระอุทรมีรอยเวียนขวาเป็นทักษิณาวรรต
- 3.19) ลำพระเพลาทั้งสองกลมงามดุจลำสุวรรณกัทลี คือต้นกล้วยทอง
- 3.20) ลำพระกรทั้งสองงามดุจงวงแห่งเอราวัณเทพหัตถี
- 3.21) พระองคาพยพใหญ่น้อยทั้งปวงงามสมกันหาที่ติมิได้
- 3.22) พระองคาพยพที่ควรหนาก็หนา ที่ควรบางก็บาง
- 3.23) พระมังสะทั่วพระวรกาย มิได้หด (อิ่มตัว)
- 3.24) พระสรีรกายทั้งปวงปราศจากต่อม และไฝปานมูลแมลงวัน
- 3.25) พระวรกายงามบริสุทธิ์สมกันโดยลำดับ
- 3.26) พระวรกายงามบริสุทธิ์พร้อมสิ้นปราศจากมลทินทั้งปวง
- 3.27) ทรงพระกำลังมากเสมอด้วยกำลังแห่งกุญชรชาติ
- 3.28) มีพระนาสิกสูงโด่ง
- 3.29) ทรงมีสัณฐานพระนาสิกสวยงาม
- 3.30) ทรงมีพระโอษฐ์บนและล่างมิได้เหลื่อมกัน เสมอกันเป็นอันดี มีสีแดงดุจสีผลตำลึงสุก
- 3.31) มีพระทนต์งามสะอาดปราศจากมูลมลทิน
- 3.32) พระทนต์ขาวดุจสีสังข์
- 3.33) พระทนต์เกลี้ยงสนิทมิได้เป็นริ้วรอย
- 3.34) ทรงมีพระอินทรีย์ทั้ง 5 บริสุทธิ์
- 3.35) ทรงมีพระเขี้ยวทั้ง 4 กลมเต็ม
- 3.36) วงพระพักตร์มีสัณฐานยาวสวย
- 3.37) พระปรางทั้งสองเอิบอิ่มเปล่งปลั่งเสมอกัน
- 3.38) ลายพระหัตถ์มีเส้นลึก
- 3.39) ลายพระหัตถ์มีเส้นยาว
- 3.40) ลายพระหัตถ์มีเส้นตรงมิได้ค้อมคด
- 3.41) ลายพระหัตถ์มีเส้นแดงรุ่งเรือง
- 3.42) รัศมีแผ่ออกจากพระวรกายเป็นวงรอบ (เป็นฉัพพรรณรังสี 6 ประการ คือ
- นีละปีตะ โลหิตะ โอทาตะ มัณเชฎฐะ และปภัสสระ)
- 3.43) กระพุ้งพระปรางทั้งสองบริบูรณ์
- 3.44) กระบอกพระเนตรกว้างยาวงามพอสมกัน
- 3.45) ดวงพระเนตรมีประสาททั้ง 5 แจ่มใส
- 3.46) ปลายเส้นพระโลมามิได้งอมิได้คด
- 3.47) พระชิวหามีสัณฐานงาม
- 3.48) พระชิวหาอ่อนมิได้กระด้างมีสีแดงเข้ม
- 3.49) พระกรรณทั้ง 2 ยาวงามดุจกลีบปทุมชาติ
- 3.50) ช่องพระกรรณมีสัณฐานกลมงาม
- 3.51) ระเบียบพระเส้นสละสลวยมิได้ขอดในที่ใดที่หนึ่ง
- 3.52) แถวพระเส้นซ่อนอยู่ในพระมังสะมิได้เป็นคลื่นโปนขึ้นเหมือนสามัญชน
- 3.53) พระเศียรสัณฐานงามเหมือนฉัตรแก้ว
- 3.54) ปริมณฑลพระนลาฏกว้างยาวพอสมกัน
- 3.55) พระนลาฏมีสัณฐานงาม
- 3.56) พระขนงมีสัณฐานงามดุจคันธนูที่โก่งไว้
- 3.57) พระโลมาขนงเส้นละเอียด
- 3.58) พระโลมาขนราบตามลำดับ
- 3.59) พระขนงใหญ่
- 3.60) พระขนงยาวสุดหางพระเนตร
- 3.61) ผิวพระมังสะละเอียดทั่วพระวรกาย
- 3.62) พระวรกายรุ่งเรืองด้วยสิริ
- 3.63) พระวรกายมิได้มัวหมอง ผ่องใสอยู่เป็นนิตย์
- 3.64) พระสรีรกายสดชื่นดุจดอกปทุมชาติ
- 3.65) พระสรีรกายมีสัมผัสอ่อนนุ่มสนิท
- 3.66) พระวรกายกลิ่นหอมฟุ้ง ดุจกลิ่นสุคนธกฤษณา
- 3.67) เส้นพระโลมาเสมอกัน
- 3.68) เส้นพระโลมาละเอียดทั่วพระวรกาย
- 3.69) ลมอัสสาสะอันหายพระทัยเข้าออกก็เดินละเอียด
- 3.70) พระโอษฐ์มีสัณฐานงามคล้ายแย้ม
- 3.71) พระโอษฐ์มีกลิ่นหอมดุจกลิ่นอุบล
- 3.72) พระเกศาดำเป็นแสง
- 3.73) พระเกศากลิ่นหอมฟุ้งตลบ
- 3.74) พระเกศากลิ่นหอมดุจกลิ่นโกมลบุปผชาติ
- 3.75) พระเกศาเส้นกลมสวยทุกเส้น
- 3.76) พระเกศาดำสนิททุกเส้น
- 3.77) พระเกศามีเส้นละเอียด
- 3.78) พระเกศามิได้ยุ่งเหยิง
- 3.79) พระเกศาเวียนเป็นทักษิณาวรรตทุกเส้น
- 3.80) วิจิตรไปด้วยระเบียบพระเกตุมาลา (เป็นแถวแห่งรัศมีอันโชตนาการ ณ เบื้องบนพระอุตมังคศิโรตม์) (สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระปรมานุชิตชิโนรส, 2537: 77-80)
ทั้งหมดนี้คือลักษณะมหาบุรุษ 32 ประการ และอนุพยัญชนะอีก 80 ประการ ของมหาบุรุษผู้มีร่างกายสมบูรณ์อย่างแท้จริง ซึ่งบังเกิดขึ้นด้วยอานุภาพแห่งผลบุญที่ได้สั่งสมมายาวนานตลอดการสร้างบารมีนับแต่พระชาติแรกจวบกระทั่งพระชาติที่ได้ตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
4) ฉัพพรรณรังสีของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทุกพระองค์ จะมีพระรัศมีเป็นฉัพพรรณรังสีแผ่ออกไปรอบพระวรกายเป็นปรกติ ฉัพพรรณรังสี มีอยู่ 6 ประการ ดังนี้
- 4.1) นีละ สีเขียว เหมือนดอกอัญชัน
- 4.2) ปีตะ สีเหลือง เหมือนหรดาลทองคำ
- 4.3) โลหิตะ สีแดง เหมือนตะวันอ่อน
- 4.4) โอทาตะ สีขาว เหมือนแผ่นเงิน
- 4.5) มัญเชฎฐะ (มัญเชฐะ) สีหงสบาท เหมือนดอกเซ่งหรือหงอนไก่ (สีแสด)
- 4.6) ประภัสสร เลื่อมพราย เหมือนแก้วผลึก เปล่งประกายสว่างไสว (ขุ.ป. 31/116/178 มจร)
พระสัมมาสัมพุทธเจ้าบางพระองค์มีพระรัศมีที่แผ่ไปได้ 1 วา บางพระองค์มีพระรัศมีที่แผ่ไปได้โดยรอบกว้างถึง 80 ศอก หรือ 20 วา แต่สำหรับพระมังคลสัมมาสัมพุทธเจ้านั้น จะแตกต่างจากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์อื่นๆ อย่างมาก เพราะพระรัศมีของพระมังคลสัมมาสัมพุทธเจ้าจะเป็นสีทอง และแผ่ออกไปตลอดหมื่นโลกธาตุ[1] อีกทั้งพระรัศมีของพระองค์ยังสามารถตั้งอยู่ตลอดกาลเป็นนิตย์อีกด้วย
[1] หมื่นโลกธาตุ หมายถึง หมื่นจักรวาล ซึ่งใน 1 จักรวาลนั้น จะประกอบไปด้วย ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ เขาสิเนรุ ทวีปทั้งสี่ 4 ได้แก่ ชมพูทวีป อปรโคยานทวีป ปุพพวิเทหทวีป และ อุตตรกุรุทวีป มหาสมุทรทั้งสี่ สวรรค์ 6 ชั้น พรหมโลก อรูปพรหม และอบายภูมิ